Archaeopteryx

Archaeopteryx
Rangu temporal: 150,8 Ma-145,5 Ma Prec Ca O S D C P T J K Pg N (Xurásicu Cimeru)
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Superorde:	Dinosauria
Orde:	Saurischia
Suborde:	Theropoda
(ensin clasif.):	Avialae
Familia:	Archaeopterygidae
Xéneru:	Archaeopteryx Meyer, 1861 [nomen conservandum]
Especies
A. lithographica Meyer, 1861 (especie tipu|tipu) A. siemensii Dames, 1897
Sinonimia
A nivel de xéneru Griphosaurus Wagner, 1862 [nomen rejectum] Griphornis Woodward, 1862 [nomen rejectum] Archaeornis Petronievics, 1917 Jurapteryx Howgate, 1984 ¿Wellnhoferia? Elżanowski, 2001 A nivel d'especie Griphornis longicaudatus Woodward, 1862 [nomen rejectum] Griphosaurus longicaudatus Wagner, 1862 [nomen rejectum] Archaeopteryx macrura Owen, 1862 [nomen rejectum] Archaeopteryx siemensii? Dames, 1897 Archaeornis siemensii (Dames, 1897) Archaeopteryx owenii Petronievics, 1917 [nomen rejectum] Archaeopteryx recurva Howgate, 1984 Jurapteryx recurva (Howgate, 1984) Archaeopteryx bavarica Wellnhofer, 1993 Wellnhoferia grandis? Elżanowski, 2001
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Archaeopteryx ye un xéneru estinguíu d'aves primitives, con calteres entemedios ente los dinosaurio emplumaos y les aves modernes. El nome deriva del griegu antiguu ἀρχαῖος (archaīvos) que significa «antiguu», y πτέρυξ (ptéryx), que significa «pluma» o «ala». N'español suel acastellanase como arqueópterix. Dende'l SIEGLU|XIX||s}} foi xeneralmente aceptáu polos paleontólogos, y señaláu nes obres de consulta como l'ave más antigua conocida (miembru del grupu Avialae).^[1] Sicasí, identificáronse aviales potencialmente más antiguos, incluyendo a Anchiornis, Xiaotingia y Aurornis.^[2]

Archaeopteryx vivió nel periodu Xurásicu Cimeru hai unos 150 millones d'años, no que güei ye'l sur d'Alemaña, mientres un momentu en que Europa yera un archipiélagu d'islles nun mar tropical templáu poco fondu, muncho más cerca del ecuador de lo que ta agora. Similar en forma a una pega europea, con individuos más grandes, posiblemente, algamaren el tamañu d'un cuervu.^[3] Archaeopteryx podría crecer a alredor de 0,5 m de llargor. A pesar del so pequeñu tamañu, presentaba amplies ales y l'habilidá inferida de volar o entamar, Archaeopteryx tien más de mancomún con otros pequeños dinosaurios del Mesozoicu que coles aves modernes. En particular, comparte les siguientes carauterístiques coles deinonicosaurios (dromeosáuridos y trodóntidos): quexales con dientes afilaos, tres dedos con garres, una llarga cola güesuda y deos segundos hiperextensibles ("garra asesina"), plumes (que tamién suxuren homeotermia), y diverses carauterístiques de la cadarma.^[4][5]

Estes carauterístiques faen de Archaeopteryx un candidatu claru como forma de transición ente los dinosaurios y les aves.^[6][7] Poro, Archaeopteryx xuega un papel importante, non solo nel estudiu del orixe de les aves, sinón tamién nel estudiu de los dinosaurios. Foi nomáu dende una pluma en 1861.^[8] Esi mesmu añu, anuncióse'l primer espécime de Archaeopteryx completu. A lo llargo de los años afayáronse fósiles d'otros diez exemplares de Archaeopteryx. A pesar de la variación ente estos exemplares, la mayoría de los espertos consideren que tolos restos que s'afayaron como pertenecientes a una única especie, anque esto inda ye oxetu d'alderique.

La mayoría de los once fósiles inclúin impresiones de plumes. Por cuenta de que estes plumes son d'una forma avanzada (remeres), estos fósiles son evidencia de que la evolución de les plumes empecipió antes del Xurásicu Cimeru.^[9] L'espécime tipu de Archaeopteryx foi afayáu tan solu dos años dempués de que Charles Darwin publicara L'orixe de les especies. El Archaeopteryx paecía confirmar les teoríes de Darwin y convirtióse nuna pieza clave d'evidencia pal orixe de les aves, alderique sobre les formes de transición, y la confirmación de la evolución.

1. ↑ Xing Xu, Hailu You, Kai Du y Fenglu Han (28 de xunetu de 2011). «An Archaeopteryx-like theropod from China and the origin of Avialae». Nature 475 (7357):  465-470. doi:10.1038/nature10288. PMID 21796204. http://www.nature.com/nature/journal/v475/n7357/full/nature10288.html. 
2. ↑ Godefroit, Pascal (2013). «A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds». Nature en llinia. doi:10.1038/nature12168. 
3. ↑ Erickson, Gregory M.; Rauhut, Oliver W. M.; Zhou, Zhonghe; Turner, Alan H.; Inouye, Brian D.; Hu, Dongyu; Norell, Mark A. (2009). Desalle, Robert. ed. «Was Dinosaurian Physiology Inherited by Birds? Reconciling Slow Growth in Archaeopteryx». PLoS ONE 4 (10):  p. y7390. doi:10.1371/journal.pon.0007390. PMID 19816582. PMC 2756958. Bibcode: 2009PLoSO...4.7390Y. http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pon.0007390;jsessionid=F7Y462DE00439EEA45BCC1AF96012EE0. Consultáu'l 25 d'ochobre de 2009. 
4. ↑ Yalden D. W. (1984). «What size was Archaeopteryx?» (n'inglés). Zoological Journal of the Linnean Society 82 (1-2):  páxs. 177-188. doi:10.1111/j.1096-3642.1984.tb00541.x. http://www3.interscience.wiley.com/journal/120801944/abstract. 
5. ↑ L. M. Chiappe, L. M. Witme (2002). Mesozoic birds: above the heads of dinosaurs (n'inglés). University of California Press, páx. 151. ISBN 0-520-20094-2.
6. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes UCal_MoP
7. ↑ Ancient birds flew on all fours - Nick Longrich, Universidá de Calgary. Discusses how many wings an Archaeopteryx had and other questions.
8. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Griffiths
9. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes weln_04